Książki fantastyczne, fantastyka

Co to jest fantastyka? Fantasy a fantastyka

Fantastyka to gatunek literacki, w którym przynajmniej część świata przedstawionego różni się od rzeczywistości. Jego typowymi elementami są nadnaturalne istoty, zjawiska nadprzyrodzone, magia i fikcyjne technologie. Akcja książek z tego gatunku może toczyć się w świecie realnym lub uniwersum stworzonym przez autora. Do podgatunków fantastyki należą science-fiction, horror i fantasy. Ostatni z nich czasem bywa używany synonimicznie do pojęcia „fantastyki”, lecz niesłusznie – ma bowiem znacznie węższe znaczenie.

Choć podział na trzy podgatunki wydaje się sztywny, można znaleźć sporo książek, które łączą ich cechy. Przykładem jest choćby słynny „Frankenstein” Mary Shelley uważany za kluczowe dzieło zarówno dla horroru, jak i science fiction.

Horror

Elementy nadprzyrodzone istnieją w literaturze od jej zarania, lecz za okres, w którym pojawiły się zalążki fantastyki w dzisiejszym rozumieniu, uznaje się przełom XVIII i XIX wieku. Narodziła się wówczas powieść gotycka, która wywarła duży wpływ na kształt późniejszych horrorów. W kolejnych dziesięcioleciach popularność literatury grozy rosła. Dziś do jej klasyków zalicza się twórczość m.in. Brama Stokera, Edgara Allana Poego czy H. P. Lovecrafta.

Science fiction

Rewolucja przemysłowa niosąca za sobą liczne wynalazki zwiększyła zainteresowanie technologią, co doprowadziło do rozwoju fantastyki naukowej. Science fiction zaistniało w świadomości czytelników w drugiej połowie XIX wieku wraz z dziełami Juliusza Verne’a i H. G. Wellsa. Motywy podróży w czasie, nowoczesnych maszyn, a z czasem również eksploracji kosmosu, transhumanizmu czy historii alternatywnej inspirowały kolejnych twórców.

Książka fantasy niejedno ma imię

Pierwsze powieści, które moglibyśmy dziś zaklasyfikować jako fantasy, pojawiły się jeszcze w XIX stuleciu, choć popularność tego podgatunku fantastyki na dobre zaczęła się dopiero od „Hobbita, czyli tam i z powrotem” J. R. R. Tolkiena wydanego w 1937 roku. Od tamtego czasu fantasy niezwykle się rozwinęło. Dziś wyodrębnia się jego wiele rodzajów – niektóre są oficjalnie uznane przez literaturoznawców, inne zaś zostały ukute przez czytelników. Podstawowy podział obejmuje high fantasy i low fantasy. Pierwsze pojęcie odnosi się do opowieści osadzonych w fikcyjnym uniwersum, gdzie istnieje magia, a częstym motywem jest walka dobra ze złem. Czołowe przykłady high fantasy to „Władca pierścieni” J. R. R. Tolkiena, „Koło czasu” Roberta Jordana czy cykl „Ziemiomorze” Ursuli K. Le Guin.

Akcja książek low fantasy toczy się w świecie rzeczywistym i często zamiast ukazywać monumentalne wydarzenia (co jest typowe dla high fantasy), skupia się na codzienności postaci i występujących w niej nadnaturalnych elementach. Prekursorem low fantasy był Robert E. Howard, twórca postaci Conana z Cymerii znanego też jako Conan Barbarzyńca.

Inne popularne odmiany fantasy to m.in.: epic fantasy, medieval fantasy, magia i miecz, urban fantasy, dark fantasy czy paranormal romance.

Fantastyka – najbardziej znani autorzy polscy i zagraniczni

Wśród pisarzy fantastyki znajdziemy zarówno autorów zagranicznych, jak i znakomitych twórców z Polski. Jakie nazwiska warto znać?

Znani autorzy zagraniczni:

• J.R.R. Tolkien – brytyjski pisarz, ojciec współczesnego fantasy, autor „Hobbita”, „Władcy pierścieni” i „Silmarillionu”.
• H.P. Lovecraft – twórca tzw. „mitologii Cthulhu” i koncepcji istot zwanych Wielkimi Przedwiecznymi. Tworzył opowiadania i powieści zaliczane do horroru oraz dark fantasy.
• Terry Pratchett – najbardziej znany z humorystycznego, a zarazem pełnego filozoficznych przemyśleń „Świata dysku”.
• Stephen King – jeden z najsłynniejszych pisarzy na świecie. Najbardziej znany jest jako twórca literatury grozy, lecz w bogatej bibliografii ma również tytuły fantasy oraz science fiction.
• Frank Herbert – autor uznanych „Kronik Diuny” prezentujących jedno z najciekawszych uniwersów science fiction w historii fantastyki.
• George R.R. Martin – zasłynął dzięki sadze „Pieśń lodu i ognia” osadzonej w uniwersum wzorowanym na średniowieczu. Cykl ten został zekranizowany jako kultowy serial „Gra o tron”.
• Brandon Sanderson – amerykański autor, jedno z najbardziej cenionych nazwisk w fantastyce ostatnich lat. Napisał m.in. cykle „Archiwum burzowego światła” oraz „Z mgły zrodzony”.
• J.K. Rowling – brytyjska pisarka, stworzyła serię o przygodach czarodzieja Harry'ego Pottera, która do dziś pozostaje jednym z najbardziej rozpoznawalnych dzieł literatury fantastycznej na świecie.
• Cassandra Clare – autorka licznych powieści paranormal romance i urban fantasy opowiadających o Nocnych Łowcach – potomkach aniołów, którzy chronią ludzkość przed demonami.
• Robert Jordan – autor monumentalnego cyklu high fantasy „Koło czasu”. Wydał również kilka tytułów z uniwersum Conana Barbarzyńcy.
• Ursula K. Le Guin – amerykańska pisarka, twóczyni serii fantasy „Ziemiomorze” i cyklu science fiction „Ekumena”. Laureatka nagród Hugo i Nebula – najważniejszych wyróżnień z dziedziny literatury fantastycznej.

Polscy pisarze fantastyki:

• Andrzej Sapkowski – najbardziej znany polski pisarz fantasy, twórca postaci wiedźmina Geralta z Rivii. Do jego ważnych dzieł należy również tzw. „Trylogia husycka”, cykl powieści historyczno-fantastycznych toczący się podczas wojen husyckich.
• Stanisław Lem – autor licznych książek science fiction i filozof, na świecie zasłynął powieścią „Solaris” wydaną w 1961 roku.
• Andrzej Pilipiuk – najbardziej kojarzony jest z humorystycznym cyklem o wiejskim egzorcyście Jakubie Wędrowyczu, przeważającą część jego twórczości stanowią opowiadania.
• Andrzej Ziemiański – zasłynął powieścią „Achaja” z pogranicza fantasy i science fiction. Częstym motywem jego twórczości jest tematyka militarna.
• Jacek Piekara – twórca kontrowersyjnego „Cyklu Inkwizytorskiego” ukazującego alternatywną rzeczywistość, w której Chrystus zszedł z krzyża, aby ukarać grzeszników. Znany również jako redaktor pism o tematyce gamingowej.
• Maja Lidia Kossakowska – zasłynęła powieściami o tematyce anielskiej, nazywana była pierwszą damą polskiej fantastyki. Zginęła tragicznie w 2022 roku.
• Jarosław Grzędowicz – autor książek łączących motywy fantasy i science fiction oraz opowiadań grozy. Najbardziej znany z cyklu „Pan Lodowego Ogrodu”.
• Jacek Dukaj – najczęściej nagradzany polski autor fantastyki, tworzy przede wszystkim w nurcie science fiction.

Książki fantasy, które warto znać – kultowe tytuły

• „Władca pierścieni”, J.R.R. Tolkien
• Seria „Harry Potter”, J. K. Rowling
• „Pan Lodowego Ogrodu”, Jarosław Grzędowicz
• Saga „Wiedźmin”, Andrzej Sapkowski
• Seria „Pieśń lodu i ognia”, George R.R. Martin
• Seria „Koło czasu”, Robert Jordan
• Seria „Archiwum burzowego światła”, Brandon Sanderson
• „Cykl demoniczny”, Peter V. Brett.

Najciekawsze nowości – fantastyka 2023

Polecane science fiction i książki fantasy – nowości 2023:

• „Słoneczny mąż”, Brandon Sanderson
• „Babel, czyli o konieczności przemocy”, „Rebecca F. Kuang
• „Warkocz ze Szmaragdowego Morza”, Brandon Sanderson
• „Okruchy jadeitu. Szlifierz z Janloonu”, Fonda Lee
• „Zło ze wschodu”, Andrzej Pilipiuk
• „Księgarnie i kościopył”, Travis Baldree
• „Obsydianowy motyl”, Michał Gołkowski
• „Strażnik miecza”, Cassandra Clare.